Een stip op de horizon

Toch wordt de schaal van een echte transitie vaak onderschat.

Sommige mensen zien het overschakelen van een benzineauto naar een elektrische auto als een transitie. Maar dat is welbeschouwd slechts een klein puzzelstukje in een veel groter geheel, namelijk van de energietransitie. In deze transitie staat de overgang van het gebruik van fossiele energie (uit bijvoorbeeld kolen, aardgas en olie) naar energie uit hernieuwbare bronnen (zoals zon en wind) centraal.

Het gaat verder dan doelen stellen.

Het is niet genoeg om te zeggen: wij willen vanaf 2030 de helft minder administratieve lasten in de zorg.

Derk sprak over ‘streefbeelden'.

Als het goed is, doet jou dat denken aan de wenselijke toekomst die eerder in de cursus al voorbij is gekomen.

De waarschijnlijke toekomst

Dit is hoe de meeste mensen kijken naar de toekomst. Je kijkt naar bestaande patronen of trends en gaat ervan uit dat die ook morgen en overmorgen zullen doorzetten. Het toekomstscenario is dan een verlengstuk van het heden.

De mogelijke toekomst (plausibel)

Bij de mogelijke toekomst stel je de "wat als"-vraag. Wat als we een nieuw kabinet krijgen? Wat als er zich een nieuwe pandemie voordoet? Wat als Nederland kampioen wordt? De antwoorden op zulke vragen vormen een goede basis voor scenario's. Plausibel betekent dat je niet heel extreme aannames doet.

De mogelijke toekomst (speculatief)

Dit lijkt een beetje op de plausibele toekomst, maar je denkt veel groter als het gaat om je aannames. Hiervoor zul je misschien je voorstellingsvermogen wat moeten oprekken. In module 6 (De kracht van verbeelding) gaan we hier wat dieper op in.

De wenselijke toekomst

Het mooie aan de toekomst is dus dat-ie nog niet vaststaat. Met andere woorden: we kunnen er invloed op hebben. Daarom is het ook goed om je niet over te geven aan allerlei externe krachten of trends, maar na te denken over 'welke' toekomst je eigenlijk zou willen. In module 7 gaan we het daarom ook hebben over de wenselijke stip op de horizon.

Naar de periode na 1945.

De Tweede Wereldoorlog zorgde voor grote armoede. Alleen al in Nederland stierven er 20.000 mensen van de honger. Na de oorlog riep men: “Nooit meer honger!”

En de wederopbouw.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn er nog lang tekorten en kan iedereen de schaarste aan voedsel zich nog goed herinneren. Het doel is dus om de voedselproductie te verhogen zodat er nooit meer honger is. Daarnaast is dit ook goed voor de economie.

Nederland krijgt daarbij geld en nieuwe technieken van de Verenigde Staten om landbouw op grote schaal mogelijk te maken. Er worden nieuwe machines gebruikt in de landbouw en akkers worden samengevoegd zodat er grotere stukken grond zijn die bewerkt kunnen worden.

En nu in 2024...

Zijn we een aantal generaties verder en wordt zichtbaar dat het huidige systeem niet volledig houdbaar is. Er is inmiddels sprake van industriële voedselproductie met grootschalige bedrijven. De verbinding van landbouw en de effecten op de natuur en biodiversiteit blijkt lastig om in goede banen te leiden.

Het gaat om een paar procentjes hier en en daar.

Maar de grote beweging blijft uit, volgens Derk.

Transities verlopen volgens patronen van opbouw én afbouw.

In het werken aan maatschappelijke problemen, staren mensen zich vaak blind op nieuw, beter en meer. Wat vaak vergeten wordt, is het belang van stoppen – creatieve vernietiging is een essentiële voorwaarde voor innovatie.

Creatieve vernietiging…

Is een doorlopend proces van innovatie waarbij succesvolle toepassingen van nieuwe technologieën de oude vervangen. Denk aan de opkomst van online streaming platforms zoals Netflix, HBO en Videoland. Hierdoor kan je films, programma's en series kijken waar en wanneer je maar wil. De meeste videotheken hebben deze ontwikkeling niet overleefd. En je hebt niet perse meer een televisie nodig; een smartphone, tablet of laptop werkt ook prima.

De oplossing.

Binnen het landbouwsysteem wordt ook volop geïnnoveerd met nieuwe landbouwvormen. Maar om te komen tot een gezond en duurzaam landbouwsysteem is makkelijker gezegd dan gedaan.

En wie zitten aan tafel?

Boeren hebben hun belangen. Voedselverwerkers en supermarkten hebben ook hun belangen. Burgers hebben hun belangen. Iedereen praat mee en onderhandelt mee. Hoewel ...

Iedereen ... behalve de natuur.

In verscheidene inheemse culturen is het gemeengoed dat de Aarde – of onderdelen daarvan – een stem hebben. Bij wijze van experiment reserveren sommige bedrijven al een stoel in de bestuurskamer voor de natuur.

En wat heeft dat met het landbouwsysteem te maken?

Met commons kan ook worden toegewerkt naar een duurzaam landbouwsysteem. Door als groep samen te werken aan oplossingen voor bijvoorbeeld de landbouw. Hierbij draait het niet om winst en privé-eigendom, maar juist om een stuk grond dat door de gemeenschap wordt beheerd.

Derk houdt zich ook bezig met de commons.

Samenvattend.

In dit hoofdstuk kwam het volgende aan bod:

Een transitie is een proces van fundamentele verandering in de cultuur, structuur en praktijk van een samenleving.
Een transitie gaat niet over de korte termijn, maar beslaat een periode van enkele generaties.
De uitdaging is om de wenselijke toekomst goed te omschrijven en daarnaar toe te werken.
Het is belangrijk om iedereen aan tafel te hebben; zelfs entiteiten als de aarde, water en lucht.
Met commons staan mensen en het publieke belang weer centraal in plaats van van streven naar meer.

Denkpatronen.

Bij het omgaan met verandering wil het nog weleens gebeuren dat we onszelf door onze eigen denk- en gedragspatronen onderuit laten halen. In de volgende module leer je welke gevaren er zijn en hoe je die het best te lijf kan gaan.